در یکی از گزارش های ساواک و در رابطه با نگرانی از فعالیت های چمران چنین آمده است:

گزارش خبر (خیلی فوری)

از: قزل آلا (۱۱۲)

به: بامداد (۳۳۴)

موسی صدر یک گروه مسلح زیر نظر یک دکتر فیزیک، شیعه، ایرانی به نام دکتر مصطفی چمران که تحصیلات خود را در آمریکا به اتمام رسانیده و همسر آمریکائی دارد به وجود آورده است. این شخص از عناصر فعال به اصطلاح کنفدراسیون دانش‌جویان خائن ایرانی است که فعلاً در صور اقامت دارد و رئیس آموزشگاه حرفه‌ای سید موسی صدر می‌باشد.

توضیح اداره کل دوم:

خبر فوق از عرض تیمسار ریاست ساواک گذشت مقرر فرمودند:

«اداره کل سوم؛ بررسی و تحقیق کنید که دکتر مصطفی چمران در ایران بستگان و دوستانی دارد و آیا آن‌ها را تحت کنترل دارید یا خیر؟»

خواهشمند است دستور فرمایید در اجرای اوامر صادره اقدام لازم معمول دارند. (۴)

یاسر عرفات رهبر مبارزین فلسطینی. جنبش فتح توامان همکاری نزدیکی با امل برای مقابله با اسرائیل در پیش گرفته بود. عرفات مدام از چمران مشورت می گرفت.

چمران اقدامات علمی، آموزشی، رفاهی مانند اداره مدارس، تاسیس بیمارستان، نگهداری از یتیمان، رسیدگی به فقرا، ایجاد وحدت و گفتگو میان تمامی فرق و طوایف لبنانی و… متعددی را در لبنان به سرانجام رساند که البته خارج از مقوله فوق است. اصرار، اراده، تلاش مستمر و شخصیت عرفانی دکتر چمران، سبب ایجاد هسته های اولیه جنبش امل شد. در واقع ایشان هم موسس شاخه نظامی و هم بعضاً موثر اساسی برای هدایت های معنوی جنبش امل بود. لبنانی ها احساس می کردند چمران هم از خودشان است و هیچ وقت احساس نکردند که چمران یک فرد غریبه خارجی یا حتی ایرانی است، گویی مثل یک استاد یا سیاستمدار لبنانی از خودشان است، این احساس متقابل بود.

شهید چمران به درخواست سید موسی صدر لبیک گفته و عازم لبنان می شود. تلاش برای آموزش مجاهدین ایرانی در لبنان جهت سرنگونی رژیم شاهنشاهی از دیگر اهداف چمران بود. تصویر فوق سفر امام صدر و چمران به مسکو را نشان می دهد.

عادل عون رئیس شاخه نظامی امل در رابطه با چمران می گوید: «او برای هر معضلی یک راه حل داشت. به کار خود عشق می ورزید و آن را همسطح عبادت می دانست و همه چیز را برای موفقیت آن فدا می کرد. در قاموس شخصیت وی جایی برای شکست وجود نداشت. اولین کسی بود که به کار و اجرا می پرداخت و آخرین کسی بود که می خورد یا به خواب می رفت. او رهبری منحصر به فرد، مردی استثنایی و بی بدیل بود.» (۵)

گفتگو میان ادیان و فرق مختلف و همزیستی مسالمت آمیز از اقدامات منحصر به فرد امام صدر بود. سید موسی صدر در کنار شیخ خالد مفتی اهل تسنن (نفر وسط) و شیخ محمد ابوشقرا شیخ عقل دروزیان لبنان.

امل و مقابله با اسرائیل

بی شک و بدون تردید مقابله با دشمن صهیونیستی را می توان از اهداف اولیه تاسیس سازمان نظامی امل دانست. امام موسی صدر در این باره مکررا می فرمود پیش از آن که کشورتان توسط دشمن به اشغال درآید می بایست آماده مقابله با آن باشیم. از همین رو امام صدر روند آموزش نیروهای داوطلب لبنانی برای تشکیل هسته مرکزی مقاومت لبنان بر ضد تجاوزات مکرر اسرائیل را زیر نظر گرفت تا آنان را برای مقابله با هرگونه تجاوز احتمالی ارتش دشمن آماده کند.

امام موسی صدر در کنار پسر عمویش شهید محمد باقر صدر.

از نظر امام موسی‏ صدر فلسطین یک مساله ملی ـ قومی ـ اسلامی است. مواضع‏ ثابت او در محافل گوناگون در دفاع از فلسطین، در اسناد جنبش امل، به ثبت رسیده ‏است. وی از هیچ مناسبتی برای ایراد سخنرانی در دفاع از فلسطین و حق فرزندان آن و وظیفه عرب ها و مسلمانان در دفاع و بازپس گرفتن آن، فروگذار نمی‏ کرد. عبارت مشهور وی «ما بیت ‏المقدس را قبل از صور می خواهیم» بازگوکننده منطق اوست. چه بسا همین منطق، او را به حمل اسلحه واداشت. نقطه آغازین جنبش امل هم از همین جا بود. بنابراین شگفت نبود که پیرجمیل نسبت به تأسیس جنبش امل همواره اعتراض‏ داشت.

شیعیان لبنان تا پیش از تاسیس امل تحت لوای جنبش فتح به مقابله با اسرائیل می پرداختند. تصویر فوق نمایی از چریک های فلسطینی مستقر در جنوب بیروت است.

پیش از تاسیس رسمی سازمان امل، جوانان شیعه در کنار مجاهدین فلسطینی و تحت آموزش نیروهای فتح به رویارویی با دشمن صهیونیستی می پرداختند. حضور نیروهای فلسطینی در جنوب لبنان زمینه تجهیز تسلیحات جوانان شیعه را فراهم آورد.

تاسیس مجلس اعلای شیعیان از اقدامات پرفروغ امام صدر بود. تصویر فوق مراسم فارغ التحصیلی پرستاری در مجلس اعلای شیعیان لبنان در سال ۱۹۷۷ را نشان می دهد.

حجت الاسلام والمسلمین مصطفی مصری از فضلای لبنانی حوزه علمیه قم از روحانیون لبنانی است که از نوجوانی در متن حوادث جنوب لبنان قرار داشته و با مؤسسات تحت نظارت امام موسی صدر مرتبط بوده است وی در رابطه با نحوه شکل گیری جنبش امل و نقش امام صدر می گوید: « پس از اشغال جنوب لبنان از سوی اسرائیل در سال ۱۹۷۸ تعدادی از خانواده‌های لبنانی روستاهای محل سکونت خود را ترک کردند و راهی مناطق مرکزی لبنان شدند. در چنین اوضاع و احوالی امام صدر که به دلیل ناامنی و تهدیدات دشمن مدت‌ها بود به جنوب نیامده بود و به‌رغم مخالفت همه دوستان و مسئولان راهی جنوب شد و در سخنانی حماسی و شورانگیز اما توأم با منطق و استدلال از مردم جنوب خواست که بمانند و خانه‌های خود را ترک نکنند. امام صدر در تبیین موضوع تأکید داشت که فلسطینی‌ها سال‌هاست خانه و کاشانه خود را ترک کرده‌اند و کلید منازلشان را هم با خود آورده‌اند، اما شما باید از سرنوشت آنان عبرت بگیرید و به منازل خود باز گردید و در مقابل دشمن مقاومت کنید، وگرنه سرنوشت شما نیز مانند سرنوشت فلسطینی‌ها خواهد بود، اساساً این سخنان فضای فکری و ذهنی مردم را متحول کرد و مانع از سقوط جنوب لبنان شد.» (۶)

امام موسی صدر مکررا می فرمود ما بیت المقدس را قبل از صور می خواهیم. سید موسی در مکه مکرمه.

شهید متفکر چمران در رابطه با جایگاه مقابله با اسرائیل در مشی امل می گوید: « این سازمان به شدت در مقابل اسرائیل جنگیده و در این راه شهدای زیادی تقدیم کرده است که حماسه‏‌ها برانگیخته‏ اند، نبرد‌ها کرده‏ اند، که اگر فرصت می‌‏بود بعضی از آن‌ها را برای شما شرح می‌‏دادم. خود من هفته‏ های مکرر در سنگر‌ها در جنوب لبنان در مقابل اسرائیل جنگیدم، در لحظاتی که هیچ‏کس نمی‌‏توانست تصور کند، لحظه‏ هایی که تانک‏‌ها و هواپیماهای اسرائیل حرکت می‌‏کردند و به سوی سنگرهای ما می‌‏آمدند. آنجا دیگر مرگ بود، شهادت بود، راه گریز نبود، باید آنقدر جنگید تا به شهادت رسید.»(۷).

چمران مدام تاکید می نمود که می بایست آنقدر در برابر اسرائیل جنگید تا به شهادت رسید. چمران هم چنان و با گذشت دهه ها از شهادتش از محبوبیت بی نظیری در لبنان برخوردار است.

چرا امل اولین جنبش اسلامی بود؟

فعالیت های امام موسی صدر و مصطفی چمران را که نهایتا به تاسیس جنبش امل منجر شد را می توان اولین حرکت اسلام گرایانه در منطقه دانست. اهمیت مسئله فوق بدان روی است که بازه ی زمانی تاسیس جنبش به سال های دهه ۷۰ میلادی باز می گردد، سال هایی که در جهان عرب عملا دو اندیشه چپ مارکسیستی و پان عربسیم مسلط بودند. از همین رو موفقیت امام صدر و چمران را می توان بی نظیر دانست، چرا که تا پیش از آن جامعه لبنان و تمامی جهان عرب به روحانیت و علمای دین صرفا نگاهی ارتجاعی داشته که توانایی مداخله در امور اجتماعی را ندارند.

چمران در کنار حافظ اسد رئیس جمهور فقید سوریه.

علاوه بر فضای غاب چپ گرایی در لبنان، موقعیت ضعیف شیعیان در لبنان بیش از هر چیزی نمایان گر هنر مصطفی چمران و امام صدر است که توانست در این فضا به تاسیس امل مبادرت ورزد.

بازدید امام موسی صدر از اردوگاه نظامی جنتا متعلق به سازمان امل.

 امام موسی صدر در بیانیه تأسیس جنبش امل و مشی اسلامی آن، درباره جوانانی که در این جنبش عضو شده بودند و به شهادت رسیدند، می گوید: «… باید با فدا کردن جان خود از وطن دفاع کنیم، هرچند از نظر قدرت و عده با دشمن برابر نباشیم. باید به سرعت برای دفاع آماده شویم. این جوانان، روش امام حسین را الگوی خود قرار دادند و به کاروان او پیوستند و خود را در راه حقیقت و عدالت فدا کردند. آنان می‌خواستند ثابت کنند که جای اسلحه در جنوب است نه در بیروت و اطراف آن. آنان با جهاد خاموش خود و بدون هیچ گونه تبلیغاتی، راه جان‌فشانی برای میهن را گشودند و امور را به مجرای درست خود بازگرداندند.

نمایی از طرفداران جنبش امل.

شهید چمران نیز در رابطه با مشی اسلام گرایانه جنبش چنین می گوید: « … در سال ۱۹۷۳ سازماندهی «حرکت محرومین» به رهبری امام موسی‏ صدر شروع شد و من مسئول تنظیم تشکیلات این سازمان بودم. سازمانی که به سرعت شیعیان را دور خودش جمع کرد، سازمانی که ایدئولوژیش اسلام بود، اما اسلام حقیقی، اسلام انقلابی. اسلامی که سربازانش به قدرت اسلحه شهادت مسلح می‌‏شدند.»

چمران می گوید که سازمان امل ایدئولوژی اش اسلام حقیقی و انقلابی بود. چمران در کنار حاج احمد خمینی.

نجیب سید علی خلف از رزمندگان امل و از  شاگردان صالح مکتب امام صدر در وصیت خود چنین می نویسد که نمایان گر مکتب اسلامی امل است : « نوشتم مومن باشید. ننوشتم «املی» باشید. ننوشتم «صدری» باشید. تنها نوشتم «مومن» باشید. یعنی ایمان به خدا بر همه چیز تقدم دارد.» و این نتیجه تربیت امام موسی صدر بود. (۸)

نمایی از شهدای برجسته جنبش امل از ابتدا تا کنون.

امل و احیای شیعیان لبنان

جنبش امل اولین جنبشی است که توانست در راستای احقاق حقوق شیعیان در لبنان فعالیتی موفقیت آمیز و چشمگیر از خود نشان دهد. این جنبش توانست انحرافاتی که جنبش چپ گرایی، سوسیالیستی و مارکسیستی، که در آن زمان بر جامعه شیعیان لبنان رخنه پیدا کرده بود، را دریابد. اکثریت طایفه تشکیل دهنده جامعه لبنان ( در میان اقلیت ها ) شیعیان بودند. از لحاظ حقوقی، برای تعیین وزیر و مدیر کل دعوای شدیدی بود، همه مناصب به دیگران می رسید، هیچ کس مدافع شیعیان نبود.

نبیه بری دبیر کل کنونی جنبش امل و رئیس پارلمان لبنان که از روابط نزدیکی با تهران برخوردار است. وی خود پیشتر از مجاهدین جنبش امل بوده است.

سعه صدر بالا، تحمل شنیدن انتقادات جدی، فهم همراه با زمان از دین نه تغییر دین و اصول دینی، تغییر نوع برخورد و نگاه به دنیا بر اساس دین کاریزمای جذاب، قدرت اقناع و خطابه بالا، قدرت استدلال مدنی و دینی بسیار قوی و بالا و… همه ی موارد فوق را می توان از ویژگی های امام صدر دانست که توانست زمینه احیای موقعیت شیعیان در لبنان را فراهم آورد. شخصیت منحصر به فرد امام صدر و چمران توانست در اندک مدتی زمینه رشد و ارتقای شیعیان در جامعه لبنان را فراهم آورد.

سعه صدر بالا، کاریزمای بی نظیر، فهم دین، قدرت اقناع، خطابه بی نظیر و… از ویژگی های امام موسی صدر بود. وی توانست در مدت حضورش در لبنان زمینه عزت شیعیان را فراهم آورد. تصویر فوق سید صادق طباطبایی را در کنار امام صدر (دایی اش) نشان می دهد.

تاسیس سازمان امل اما به مذاق شماری از گروه های لبنانی و به ویژه مسیحیان خوش نیامد چرا که آن ها نگران بودند که موقعیت شان در لبنان تضعیف گردد. مسیحیان و کمونیست ها با ایجاد حرکت محرومین و شاخه نظامی آن (جنبش امل) مخالف بودند، زیرا می دانستند اگر حامیان امام موسی صدر در صفوفی منظم، مسلح شوند و عملیات نظامی آنان سازماندهی گردد، دیگر قادر نخواهند بود در مقابل این قدرت، مقاومت کنند. احزاب و جمعیت های چپ گرا تا آن روز به صورت جدی با امام موسی صدر کاری نداشتند و فکر می کردند او یکی از رجال دینی است که شعارهای تند می دهد ولی وقتی متوجه سازماندهی و برنامه تعلیمات نظامی با تدابیر وی شدند، ترس و وحشت بر سراسر وجودشان سایه افکند و شروع به کارشکنی نمودند. همچنین با این حرکت و نیز ترمیم خلأ اعتقادی و آموزش سیاسی و اجتماعی مردم جنوب لبنان دیگر زمینه ای برای رشد احزاب چپ در بین مردمان شیعه، باقی نمی گذاشت.

لبنان در حدفاصل ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ شاهد جنگ های خونین داخلی بود که به مرگ هزاران تن منجر شد.

مارونی ها نیز هم چنان با در دست داشتن امتیازات عمده و در اختیار داشتن مراکز اساسی دولت و قدرت ارتش از تحول در وضعی که منافع آنان را تأمین می کرد، نگران شدند و به جلوگیری از آن پرداختند، زیرا مردم لبنان در پرتو افشاگری های امام موسی صدر به تدریج آگاه شدند، سطح فکری شیعیان نسبت به واقعیت های موجود، ارتقاء یافت و آنان نسبت به پایگاه اجتماعی و حقوق پایمال شده ی خود، آگاهی های لازم را به دست آوردند.

تاسیس امل و احیای قدرت شیعیان با نگرانی سایر گروه های با نفوذ مسیحی همراه بود. امام موسی صدر در بازدید از مناطق بمباران شده جنوب لبنان (روستای کفرشوبا).

با این وجود تشکیلات مزبور در میان آن همه فقر و فشار و مصایب، قادر شد تا شیعیان را تمرکز دهد، قدرت ببخشد و آنان را در برابر هیأت حاکمه و غاصبان اسرائیلی و سرگرد شورشی -سعد حداد- به مقاومت و پایداری وادارد.

امام موسی صدر با سرکشی به مناطق مختلف لبنان وضعیت شیعیان را بررسی می نمود.

امل و میانجیگری در سال داخلی

جنگ داخلی لبنان را می توان یکی از خون بار ترین جنگ های درونی کشورها دانست. جنگی که در آن تمامی طوایف لبنانی جهت بسط نفوذ خویش اسلحه به دست گرفته و به مبارزه مسلحانه علیه یکدیگر می پرداختند. از هنگام شعله ­ور شدن این جنگ، امام صدر با کمک دیگران، برای خاموش ساختن آن در تلاش بود. و برای حل مناقشات به گفتگو دعوت و میانجیگری ­ها را تأیید می کرد. و با انجام صدها دیدار و سفرهای پرخطر، از تلاش‌های توان فرسا دریغ نکرد. با این حال و با وجود مشی امام صدر، گاها و به دلیل تکثر درگیری ها جنبش امل برای ممانعت از آسیب به صحنه درگیری ورود پیدا می نمود.

اعتصاب غذای امام موسی صدر در اعتراض به جنگ های داخلی لبنان

اجتماع مردمی در حمایت از اعتصاب امام موسی صدر کلیسایی در بعلبک لبنان

تضعیف  امل با ناپدیدشدن امام صدر و بازگشت چمران به ایران

نقش بی بدیل و برجسته امام موسی صدر و مصطفی چمران در ارکان رهبری امل غیر قابل انکار است. سفر بی بازگشت امام صدر از لبنان و هجرت مصطفی چمران به ایران زمینه خلا رهبری در جنبش امل را فراهم آورده و آن را تضعیف نمود.

حزب الله لبنان در خلال جنگ های داخلی این کشور و متاثر از انقلاب اسلامی در ایران و جهت رویارویی با دشمن صهیونیستی بنیان نهاده شد. شکل گیری حزب الله و جذابیت بیشتر آن نسبت به امل نزد عموم شیعیان لبنان به مرور زمان موجب تضعیف امل گردید.

عادل عون در این رابطه می گوید: « این انشقاق بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران رخ داد که یکی از مهم ترین کادرها و مسئولان سازمان مرکزی جنبش یعنی شهید چمران به ایران بازگشت. از جنبش دور شد و مسئولیت های جدیدی را در جبهه ایران و عراق و غیره به دست گرفت.»

بازگشت چمران به ایران از عوامل تضعیف و انشقاق جنبش امل در سال های بعد بود. چمران در مدرسه صنعتی جبل عامل.

عون در ادامه می گوید: «اما باید حقیقت را به صراحت گفت. آنانی که برای از بین بردن جنبش امل و خط امام موسی صدر علناً و پشت پرده فعالیت می کردند، همان کسانی بودند که کینه شهید چمران را به دل داشته و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به چمران به دلیل روابط ویژه، خاص و منحصر به فرد اما موسی صدر و چمران به او حسادت می کردند. پس وجود شهید بین ما می توانست مسایل سوء علیه جنبش را کاهش داده و برگستردگی روابط بین جنبش امام موسی صدر و انقلاب اسلامی ایران بی افزاید.» (۹)

امام صدر به دعوت معمر قذافی دیکتاتور پیشین لیبی به این کشور سفر نمود، سفری که آخرین دیدار امام محسوب می شود. پس از آن و تا کنون از سرنوشت امام صدر اطلاعی در دست نیست، شماری از ناظران معتقدند ایشان هم چنان زنده می باشد، اما به احتمال فراوان و بر مبنای برخی اسناد کشف شده پس از سقوط حکومت قذافی، امام موسی صدر در همان مقطع به دست دیکتاتور لیبی به شهادت رسیده اند.

تاسیس حزب الله در جبهه های جنوبی لبنان را می توان یکی دیگر از عواملی دانست که به تضعیف موقعیت جنبش امل منجر شد. پا گرفتن این جنبش مردمی متاثر انقلاب اسلامی و اتکا به مشی اسلام گرایانه به گذر زمان از جایگاه این سازمان کاست.

شمایی از اجتماع هواداران امل در لبنان.

اگرچه جنبش امل و جزب الله هم اکنون به عنوان متحدینی کلیدی در لبنان محسوب شده و هر دو در راستای احقاق حقوق شیعیان و مقابله با اسرائیل تشکیل شدند، اما نگرش اسلام گرایانه تر نیروهای حزب الله و وابستگی شدید این سازمان به جمهوری اسلامی و نقش بالای ایران در حمایت از حزب الله به مرور موجب ارتقای حزب الله در لبنان شد. با این حال جمهوری اسلامی هم چنان ارتباط نزدیکی با رهبری جنبش امل داشته و این جنبش متحد کلیدی محور مقاومت در منطقه می باشد.

چمران در کنار ابراهیم یزدی و احسان شریعتی بر سر مزار دکتر شریعتی در سوریه.

عادل عون رئیس شاخه نظامی امل در این باره می گوید: حزب الله، اکنون تاثیرگذاری خاص خود را در ابعاد سیاسی و مبارزاتی بر صحنه داخلی لبنان و عربی دارد و محبوبیتش در میان ملل عربی و اسلامی نیز بیشتر شده که به تعمیم الگوی حزب در سطح عربی و اسلامی به خصوص بعد از آزادی جنوب لبنان و پیروزی در جنگ ۳۳ روزه در سال ۲۰۰۶ انجامید (چیزی شبیه به معجزه بود، در حالی که بقیه جنگ های اعراب با اسرائیل به شکست اعراب منجر شده بود)، به شدت اسرائیلی ها، آمریکایی ها و به تبع آن هم پیمانانش در منطقه را به وحشت انداخته است.

حزب الله و امل هم اکنون به عنوان متحدی کلیدی در کنار یکدیگر در ائتلاف ۸ مارس حضور دارند.

عون می افزاید: «امروز، حزب الله به الگوی انقلابی و نوری برای تمامی آزادی خواهان در سراسر جهان و آنان که به دنبال آزادی فلسطین هستند مبدل شده است. در داخل لبنان هم نقش سیاسی حزب الله بر پایه ملی – عربی – اسلامی استوار بوده و این ویژگی باعث محافظت از خط وحدت بین امل و حزب الله شده است. (۱۰)

نبیه بری و علی لاریجانی روسای مجالس لبنان و ایران در دیدار با یکدیگر.

منابع:

۱٫مهدی پیشوایی، مکتب اسلام، سال بیست وپنجم، شماره دهم، ص۱۸

۲٫النهار، ۱۹۷۵/۷/۷

۳٫ ساختار سیاسی اجتماعی لبنان و تأثیر آن بر پیدایش جنبش امل، ص ۱۲۶ساختار سیاسی اجتماعی لبنان +

۴٫یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید سرافراز دکتر مصطفی چمران، شماره ۱۱، ص۲۹۳

۵٫ گفتگو با عادل عون، مسئول نظامی جنبش امل/چمران سرباز گمنام +

۶٫ جنبش امل لبنان چگونه شکل گرفت؟ +

۷٫ کتاب لبنان، ص ۹۱ تا ۹۷٫ مولف: مصطفی چمران.

۸٫ کتاب عزت شیعه ، ص ۲٫

۹٫ گفتگو با عادل عون

۱۰٫ همان

فرهنگ نیوز

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: